Rusya Arşivinde: Bruki Aşireti(33)

e ]

Bruki aşiretine  mensup Kürdler   Birinci  Dünya  savaşının  sonuna kadar(1918-1919) eski  Gurni ve Aryulni çerçevesinde yaşıyorlardı. Kışlıkları Aras nehri ile aşağı Karasu arası olan bölgeydi. Yazlıkları ise Yeni Beyazid,  Gondeler,  Nuliduz ve  Akhmugandı...

Bruki aşiretinin küçük bir kesimi hem yaz ve hemde kışın Yeni Beyazid nahiyesinde yaşıyor. Bruki aşireti 11 kola ayrılıyor: Girmuvki, Karki, Şarki, Ciciki, Alki, Heski, Şawliki, Bipirki, Başki ve Gutki.

Bruki aşireti 1400 aileden oluşuyor.(Yerleşim alanları için birinci tabloya bakınız)  1918 ve 1919 yılları arasında meydana  gelen Ermeni ve Tatar sorunundan  dolayı, Kürdler, tatarlar ve Brukilerde eski Gubirti Erivan sakinleri gibi Taşnakların ölümcül saldırılarına uğradılar ve kaçırıldılar.  Brukiler toplu katliamlara uğradılar.  Bu aşiretin bir kesimi Gence'deki vatandaşlarının  yanına  sığındılar.  Fakat büyük bir kesimi   Beyazid yoluyla Van bölgesine gitti. Çünkü, Türkler Ermenilerin terkettikleri köyleri onlara verdiler.  Yani, Timar köyü, Awçik, Wan, (Ardemida) Xavitsur, Qazaq Erciş, Gewaş ve Bustan köyü...

Brukilerin    aktüel  olarak  yaşadıkları   Van  vilayetindeki yaşamları  kötü değildir.  Brukilerin  bir kesimi  tarım ile  uğraşıyor ve  diğer  bir  kesimi ise    göçebedir.  Brukilerden    Pirti, Başki ve  Şawliki(30 aileden  oluşuyor)  tarımla  uğraşıyorlar.  Türk devleti    Bruki aşireti  için   koyduğu vergi  azdır.  Örneğin     ordu  için    Brukilere  tespit edilen   harc  2  mecildir.  Eskisi gibi    Hamidye  Alayları  içinde    hizmet   vermek için  çağrılmıyorlar.     Koçerlerden   her   koyun  için   iki  qiran alıyorlar.  Daha  sonra   azaltılar ve bir qirana  indirdiler.  Arpa, Buğday ve saman  gibi  doğal  ürünler için   8'den  birini alıyorlar.    Türk devletinin Bruki aşiretine   yönelik  bu imtiyazlarına rağmen,    Brukiler,  Türkiye'nin çerçevesinde  kalmak  istemiyor ve  eski  yerleşim  yerlerine  geri  dönmek istiyorlar.  Çünkü,   Türk devletinin  gelecekte  kendilerini  Hamidiye Alaylarında   hizmet  vermeye  zorlayacağından   korkuyorlar.  Türkler  bu  amacı  gerçekleştirmek için   aşiret  listelerini  hazırlama  çabası  içindeler.  Ayrıca  onların  Guliruk'taki     yaylaları     Türklerin kendilerine verdiklerinden daha  güzel ve  zenginler.  Ayrıca  Bruki  aşireti    şimdi Türklerin elinde  bulunan    eski kışlıkları  olan   Aras ve Karasu  arasına  dönmek istemiyorlar.  Çünkü  bu  kışlıkları,  şimdi Sovyetler Birliğinin  denetinde  olan   Yaylalarından  çok  uzaklar.  Kürdler  için  hiç  bir kiymetleri kalmamıştır.   Sovyet  iktidarının    Kafkasya'a     istikrarı  sağlaması ve  bölge de  güvenli bir  ortamın  doğmasından sonra,  Bruki  aşiretinin  kendi  vatanına  doğru  göçü  başlamıştır.   Brukiler   küçük  gruplar  halinde    Fars  ülkesi üzeri   bizim  ülkeye   giriyor ve çoğunluğ  Nahçiwan  bölgesine  yerleşiyorlar.  1922 ve  1923  yılları arasında   200  Bruki  ailesi  geri  döndü.   1923  yılının  sonbaharın  sonuna doğru   Bruki aşiretinin   Şawliki  kolundan   50 aile    aşiret  liderleri olan   Abdullah Mela  Oğlu  Türkiye'den    kaçtılar.  Bunlar  Mako'daki  Sovyet  Konsolosluğundan   kendi vatanları  olan  Kafkasya  bölgesine   geçmeleri  için izin  istediler.   Konsolos  bu amaçla  Tiflis ile  ilişkiye geçiyor, fakat  yol vermiyorlar.  Onlarda  mecburiyet  karşısında  Mako'da  kalıyorlar.  Fakat  sonradan   Urmiye'de   başlarına  ne  geldiğini bilmiyoruz.

Yukarıda sözünü ettiğimiz   gelişmelerin dışında, 1923  yılının yaz aylarında   Van  bölgesinden  Brukilerin    Mirmizki  kabilesinden  120 aile,   Kerkilerden   70 aile,  Şerkilerden    50 aile ve   Mamkilerden  40 aile   eski  Surmalin  nahiyesinde bulunan   Sinik  yaylasına   doğru  yola  çıktılar.  Bunlar   kışın  Kafkasya'ya   varmak  istiyorlardı.  Fakat,   Türkler    Bruki  aşiretinin   bu   gidişinden   haberdar  oldular  ve    bizim topraklara  geçişlerini engellediler.  Brukilerin    Van'dan  ayrılma  girişimleri    Türklerin  Kürdlere  karşı   sert adımlara  gitmesine  neden oldu.   Türkler   Brukileri    Türkiye'de  tutmak  için   bazı  Bruki     ileri  gelenlerini   hizmetlerine aldılar ve  aşiret  işlerini   yürütmeleri  için   izin verdiler.  Şimdi  ihtiyar Bekir Ağa'yı  Türkiye'deki  Brukilerin  reisi  yapmışlar.  Bekir Ağa   aşiretin    işlerinden haberdardır ve  Türkiye  terketmek istiyen  Brukileri  devlete  bildiriyor.

Brukiler   Bekir Ağa'nın  gidişatını   sevmiyorlar. Onu   Türklerin  uşağı  olarak görüyor ve  kendi   rızalarıyla  onun  denetimine  girmemişler.   Brukiler     liderlerinden     Hasan Ağa   Haci Nikili ve  Teymur Ağa     Alkin  ile beraber   Kafkasya'ya  geri  dönme  çabaları  içindeler.    

Van  bölgesinde  bulunan   Bruki  aşiretinin  genel  durumuyla  ilgilenmeliyiz.  Bizim  Kafkasya'ya     geri  dönmek istiyen  Kürdlere  karşı   sorumlu davranmamız lazım. Diğer  Kürd  aşiretleri  ve  Brukiler  içinde Sovyetler  Birliğine   taraftar  kazanmak ve  ilişkileri  güçlendirmek için   bizim  Urmiye'deki   Konsolosumuzla     ilişkiye geçilerek  bunlara  karşı  iyi davranması  için     yetki verilmelildir.  Bizim   Brukilere  karşı   iyi davranmamız    Kürdistan'ın diğer  Kürdleri  içinde de  iyi  sonuçlar  doğuracak.   Sovyetlere  umutla bakarlar ve  gerektiği anda da  kendilerinden   yararlanılır.

Bruki/Brukanli  aşiretinin 1918 ve 1919  yılları arasında  yaşadığı  eski Gubirti Erivandaki  yerleşim yerleri  ve hane sayıları:

İsim	Hane sayısı	Aşiret Büyükleri	Kışlık	Yayla
Qirmizki	150	Sato keto oğlu	Riganlu ve büyük Burolani
Karki	100 100	Heme Hasanoğlu Ali Haci Babaoğlu	Küçük BurolaniYukarı Kerdumwari
Mamki	120	Hasan Nadiroğlu	Orta Kerdumwari
Şarki	165	Geso Hesooğlu	Aşağı Kerdumwari, Gokça gölünün yanında bulunan  Şikanli
Hacimki	125	Hasan Ağa	Turunkentu
Alki	100	Haci Ateşoğlu Teymur Ağa	Azizanlu
Xaski	150	Xanu Musto	Gumik
Şawliki	120	Omeroğlu  Abdullah Ağa	Sutuklan ve Gokça gölünün yanındaki köyler
Pirki	130	Bekir Ağa	Gokça gölünün  yanındaki  Gul tepela
Başki	130	Zeynel	Qeresu  Kiça köyleri
GutkiŞarli	80	Abdullah Ağa	Bazargecar bölgesi   Kiça gölünün tarafı
Toplam	1350

 Yaylalara  gelince:  Qirmizki, Karki, Mamki,  Şarki, Hacimki, Alki  ve  Qaski  kabileleri   Erivan'a yakın   Axmuxan ve yeni Beyazid'de  doğru  olan alanları  yayla  seçmişlerdi.   Şawilki,  Pirki, Başki,   Gutki ve Şarli  kabilesi  ise   Guzal Dere  ve Duz gölü   çevresini  yayla  olarak  kullanıyordu. 

 Bruki  aşiretinin  Türkiye ve Kafkasya'daki   yerleşim   yerleri ve   hane  sayıları

isim	Büyüklerin ismi	Kafkasya	Türkiye	Kışlıkları	Yaylaları
Qirmizki	San Ketu oğlu		130	Nami, Ercek Timar,	Şarur'daki  Derekent köyü
Karki	Abdul Hamid	20	100	Timar	Yukarıdaki bölge
Mamki	Aşiret reisleri yok.  Hacimki  Hasan Ağaya bağlılar		70	Erciş kazası ve Surmeli	Mako'daki  Kızılbaş Kürdlerin içinde yaşıyorlar.
Şarki	Ateşoğlu  Teymur Ağa	30	120	Erciş ve Surmeli
Hacimki	Hasan Ağa		160	Timar ve  Adremid'in merkez köyü
Aliki	Reisleri yok, fakat Şawilkili Abdullah Ağaya bağlılar	30	90	Arcik Timar, Gewaş Kazası ve Xewatsur nahiyesi
Xaski	Abdullah Ağa	40	60	Xewatsur nahiyesi
Şawilki	Usif  Xuliş	20	80	Xewatsur  Gewaş
Pirki		30	90	Xewatsur merkez
Başki		40	90
GutkiŞawli	Adullah Ağa'ya  bağlı   Wezirağa	15	65	Adremid köyü
Toplam		215	1065

Not:  Şarur'daki  Derekent  köyünden  20 aile   yerinden yurdun oldu.   Warmazir  köyünden  50 aile  1923 yılında  şehire indi. Şarur  Gence  bölgesindedir.  Taşnaklar  1919 yılında  15  ailenin başını  kestiler. 

Devam  edecek.. 

Çev:   Aris   Arda