Son günlerde “Kürdistan Forum”da yazılış tarihi 1400 yıl öncesi olduğu iddia edilen “Hurmuzgan” adlı şiir hakkında güzel bir tartışma var.. Farqini, HeK, Amed ve Diyako’nun şiire ilişkin sohbetleri, sordukları sorular ve aradıkları cevaplar benimde ilgimi çekti ve takip etmeye çalıştım..Aslında bu şiire ilişkin tartışma yeni değil... Hurmuzgan’a dair tartışmalar, şiirin geçen yuzyılın otuzlu yıllarında Saidxani Kurdistani tarafından “Hezarmerd Mağarasında” keşfettiği andan itibaren başlıyor.. Sayın Amed’in sorularına cevaben Diyako arkadaş şiirin buluş, dil ve kısa serüveni hakkında şu alıntıyı yapıyor: “ Dr. Muhamed Teqi Bahar, İrani takviminin 1347 yılında yazdığı “Sebik Şunasi ya Tariq Tusur Şi’ri Farsi” adlı kitabının 39 sayfasında şoyle yazıyor: “ Bu şiir Pehlewi Alfabesi ile Ceylan derisi üzerine yazılmış, ‘Şerq Nezdik” gazetesine gönderilmiş ve orada yayınlanmıştı. Ben şiirin aslını Dr. Said Kurdistani’de aldım, onun yardımıyla Farsçaya çevirdim”... (Akt. Adil Muhamedpur, Hurmizgan Seratay Serhildani Lirikay Nivîsari Kurdî, Karwan Dergisi sayı 129, sayfa 125) Aslında Ş. Amed’in hayati önemdeki sorusuna cevap verilmiş değildir... Hurmuzgan şiirinin üzerine yazıldığı söylenen “Ceylan Derisi hangi müzede” korunuyor..? Bu şiirin “orjinal”ına ilişkin tam yetmiş yıldan fazladır aynı soru soruluyor..Sayın G.M. Behrendt 1987 yılında Almanca kaleme aldığı “Nationalismus in Kurdistan” adlı eserinde bir dip not düşerek “Hurmuzgan”nın serüveni hakkında değerli bilgiler veriyor.. Yazar , “Hurmuzgan”ın dünyaya iki koldan yayıldığını söylüyor... Birinci kol Mir Sureya Bedirxan.. Mir Bedirxan bu şiirin bir nushasını 1932 yılında Bazil Nikitin’e veriyor.. Nikitin bu şiiri bir makale ile o dönem Polonya’da Doğu sorunlarıyla ilgilenen bir dergide yayınlıyor..Diğer kanal ise Reşid Yasimidir..(Kürd asılı olan Yasimi edebiyat ve tarih konusunda bir dizi ciddi esere imza atmıştır... Baba Tahir Hamadani’nin Divanını çeviren ve yayınlayanda odur..) Reşid Yasemi vasıtasıyla “Hurmuzgan” Arap, Fars ve daha bir çok çevreler yayılıyor.. Ama, geçen yüzyılın ortalarına doğru büyük Kürd dilbilimcisi, politikacısı ve tarihçisi Tewfik Wehbi -1891-1984-( Mir Celadet Bedirxan nasıl Kurmanci Alfabesinin önünü açmışsa Tewfik Wehbi’de Soraninin) “Hurmuzgan”ın “basit bir uydurmasyon” olduğunu söylüyor.. Sonra Mac Kenzie’de aynı noktada onunla buluşuyor.. Hawraman Tarihi ve edebiyatı konusunda uzman olan değerli araştırmacı Eyub Rostemi “Baladestbûnî Şêwezimanî Hawramî le Şiiri Kurdi de” adlı çalımasında şehid Kürd tarihçisi Enver Mayi’nin Arapça kaleme aldığı “Behdinan Tarihi” adlı eserinde bir alıntı yapıyor “ Dr. Bliç Şêrko( Mir Sureya Bedirxandır) “ Bir Doğubilimcisi olan Filyaminov(Wilaminov da olabilir. Arapça’da telefuz edildiği gibi yazılmış) İran’ın kuzeyinde bir taşın üzerinde bir şiir parçasını görmüş, yazılış tarihi M.Ö 330 yılına dayanıyor” diyor..( Dr. B. Şêrko’nun La Question Kurde adlı eserine bakmak gerekiyor.. Bu eser Türkçeyede çevrildi... Orjinalı bende olmadığından dolayı kontrol edemedim) E. Rostemi yazısında devamla “Hurmuzgan”a değiniyor ve şiirin hem hem Hawramanca ve hemde Soranca tam metinlerini vererek “Şiirin ‘Cêşena mağarasında’ Said Xani Kurdistan tarafından bulunduğunu, Hawramanca yazıldığını ve 1400 yıl öncesine dayandığını “ yazıyor.. Aslında Kürd aydınları arasında şiirin verdiği politik mesaj fazla tartışılmıyor.. Çünkü, Yarsan edebiyatı “Hurmuzgan” da kullanılan dilden yabancı değil.. Arapları teşhir eden Kürdlere “Kürd eski dinine” övgüler yağdıran bir çok şiir var..“Hurmuzgan”ın “orjinal” olmadığını savunan bazı Kürd araştırmacılar “Hurmuzgan”nın kafiye düzenine göre kaleme alındığını ileri sürerek tezlerini geliştirmeye çalıştılar.. Onlara göre şiirin kafiye düzenine göre yazılması Arap şiiriyle başladı..(Ahmed Ş. Mahabadi, Sirwan dergisinin 175.sayısı)Dr. Muhamed Teqi Bahar, “Hurmuzgan” şiirinin kafiye düzenine göre değil 5+5 sistemine göre yazıldığını, kafiye olayınında Araplarla ilgisi olmadığını bir dizi kaynağa dayanarak ortaya koyuyor.. Bu konuda Sasaniler döneminde Pehlewice yazılan kafiyeli şiirleri örnek olarak gösteriyor ve Sasani uzmanı Avrupalılardan alıntılar yaparak Behrami Gor’un bir şiirini numine olarak sunuyor.. Tewfik Wehbi’nin bu şiire ilişkin yaklaşımı bilinmesine rağmen yurd dışında akademik kariyerini yapan Kürdler de dahil herkes “Hurmuzganı” çalışmalarında kullandı.. Kürdlerin Arap işgalcilerine karşı canlı bir tanığın sesi olarak yorumunu yaptılar.. Kürd edebiyat tarihçileri, Aladin Secadi, Prof. Dr. Maruf Xaznedar, Prof. Dr. İzedin Mustafa Resul, Siddiq Borakayi hiç bir şey olmamış gibi “Hurmuzgan”ı eserlerine taşıdılar ve yorumunu yaptılar.. Hawraman tarihi ve edebiyatı ile ilgili yüzlerce kitap ve makale çıktı.... Hurmuzgan hep baş köşede yerini aldı.. Sonuç olarak Kuzey Kürdlerinden Mîr Sureya Bedirxan, Doğu Kürdlerinden şair Saidxani Kurdistani ve Reşid Yasemi bu şiiri dünyaya ve Kürdlere mal ettiler.. Doğu Kürdistan’da son dönemde bu konuda yazılan bazı araştırmaları duydum ve onlara ulaşmaya çalışıyorum. Bulduğum andan itibaren sizin ile paylaşırım.. Acaba gerçekten Kürd yurtseveleri “Kürd Milliyetçiliğinin tarihsel köklerini sağlamlaştırmak” içinmi Hurmuzganı yazdılar? Yoksa Hurmuzgan o dönem Arap işgalcilerine karşı mı yazıldı? Kutsal din kitapları olan “Serencam”da Cennetin “Şarezor ovası” olduğunu ve cennet dilinin “Kürdçe” olduğuna inanan ve yazan Yarsanlar neden böyle bir şiir yazmasın ki? Görünen o ki “Hurmuzgan” daha çok tartışılacak.. Yazımı 935 ve 1007 yılları arasında yaşamış Yarsan dinin alimlerinden olan Baba Serhengi Dewdani’nin bir şiiri ile noktalıyorum.Hewramanca: Serhengi Dewdan, Serhengi DewdanEz ke namimanan, Serhengi Dewdan,Çenî êrmanan, megêlim herdanMekoşem perî, ayînî Kurdan Soranice:Min ke Serhengi Dewdanim,Ême ke nawman Serhengi Dewdane,Legel Yaran li zewî û Herdan desurinewe,Têdikoşin bo zîndûkirdinewey ayînî Kurdan, (Çev: Prof Dr. Maruf Xeznedar) Serbest Çeviri Serhengî Dewdan Serhengi Dewdanımİsmimiz ki Serhengî Dewdandır,Yaranlarla dolaşıyouz her yeri,Kürdlerin eski dinini diriltmek için mücadele ediyoruz.. Silavên Germ Rojgar Merdoxi
